ТРАНСФАРМАЦЫЯ АРХЕТЫПА ТРЫКСТАРА Ў АПОВЕСЦЯХ З. БЯДУЛІ «САЛАВЕЙ» І «СЯРЭБРАНАЯ ТАБАКЕРКА»

Abstract

У артыкуле разглядаецца сутнасць архетыпа трыкстара і яго трансфармацыя ў аповесцях З. Бядулі «Салавей» (1932) і «Сярэбраная табакерка» (1940). Выяўлена, што трыкстар як адлюстраванне культурнага героя знаходзіцца на памежжы бінарных апазіцый жыццё / смерць, сакральнае / прафаннае, стварэнне / дэканструкцыя, космас / хаос, мараль / амаральнасць. Сымон-Салавей мае наступныя характарыстыкі, якія суадносяцца з сутнасцю архетыпа: 1) можа падрабляць гукі людзей і жывёл; 2) знаходзіцца на памежжы сялянства і панства; 3) падманвае прадстаўнікоў вышэйшага саслоўя дзеля помсты за простых людзей, у тым ліку задзейнічаючы тэатральны досвед; 4) пасля знішчэння панскага маёнтка застаецца ў паўстанцаў і працягвае шкодзіць уладзе. Сарока больш адпавядае класічнаму разуменню трыкстара: 1) гераіня хітрая, здольная на падман і трансфармацыю; 2) птушка - медыятар інфармацыі, частка тэатральнай пастановы скамарохаў; 3) дэманструе блізасць да смехавай культуры ў разуменні М. М. Бахціна. З. Бядуля выкарыстоўвае казачны наратыў і надае героям рысы міфічных істот дзеля трансляцыі ўніверсальных каштоўнасцей ва ўмовах сацыялагізаванай крытыкі.

The article deals with the essence of the trickster archetype and its transformation in the novels of Z. Byadulya «The Nightingale» (1932) and «The Silver Snuffbox» (1940). It is revealed that trickster as a reflection of a cultural hero is on the borderline of binary oppositions life/death, sacred/profane, creation/deconstruction, cosmos/chaos, morality/immorality . Simon-the-Nightingale has the following characteristics of the archetype: 1) he can fake the sounds of people and animals; 2) he is on the border of the peasantry and the nobility; 3) he deceives representatives of the upper class for the sake of revenge for ordinary people, including using theatrical experience; 4) after the destruction of the manor estate he remains with the rebels and continues to harm the authorities. The Magpie is more in line with the classical understanding of the trickster: 1) the heroine is cunning, always capable of deception and transformation; 2) the bird is the mediator of all the information, she is part of the buffoons’ theatrical paly; 3) she demonstrates proximity to the laughing culture in the understanding of M. M. Bakhtin. Z. Byadulya uses a fairytale narrative and gives the characters the features of mythical heroes for the sake of broadcasting universal values in the context of communist criticism.